Ngày 05/02/2024Nám da là tình trạng dễ thấy nhất đối với những làn da ở độ tuổi từ 30 trở lên, điều này gây ảnh hưởng lớn đến đời sống và sự tự tin của người bệnh. Nám da, đặc biệt là nám lâu năm cần nhiều thời gian điều trị, và cần phải kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để đạt được sự cải thiện tối ưu.
Thông qua 2 bài viết dưới đây, hãy cùng tìm hiểu về nám da dưới góc nhìn khoa học và các cách kết hợp hoạt chất điều trị nám mạnh nhất hiện nay nhé!
GIỚI THIỆU SƠ LƯỢC VỀ ĐIỀU TRỊ NÁM
Nám da là gì?
Nám da (Melasma) là một rối loạn da phổ biến. Đây là một dạng tăng sắc tố gây ra các mảng màu rám nắng, nâu, nâu xám hoặc xám xanh và các đốm giống tàn nhang, có màu sẫm hơn màu da tự nhiên của bạn. Nám thường xuất hiện trên mặt, đặc biệt là trên má, sống mũi, trán và môi trên và đôi khi nó còn xuất hiện ở các bộ phận tiếp xúc với ánh nắng mặt trời khác của cơ thể, chẳng hạn như cánh tay [1].
Nám da rất phổ biến khi mang thai, đối với một số phụ nữ, vết nám sẽ biến mất sau khi sinh con hoặc họ ngừng dùng thuốc tránh thai. Nám da thường sẫm màu và nhạt dần theo thời gian, thường nặng hơn vào mùa hè và thuyên giảm vào mùa đông. Mặc dù phổ biến nhưng nám có thể bị nhầm lẫn với một tình trạng da khác.
Những nguyên nhân dẫn đến nám da
Ở Việt Nam, hầu hết các phụ nữ sau 30 tuổi đều bị tăng sắc tố da do ảnh hưởng từ việc tiếp xúc với tia UV kéo dài khiến da sản sinh nhiều hắc tố Melanin nhằm bảo vệ khỏi ánh nắng. Tuy nhiên tình trạng này vẫn có thể gặp ở mọi lứa tuổi bởi một số nguyên nhân khác bao gồm sự thay đổi nội tiết tố hoặc tăng sắc tố sau viêm.
- Tác động từ tia UV: khi tế bào tiếp xúc với những bước sóng có năng lượng cao, chúng sẽ phá hủy cấu trúc và để lại những vết “sẹo mặt trời” ở phần biểu bì, từ đó tăng sắc tố thành vết thâm, nám,…
- Ô nhiễm môi trường: những tác nhân oxy hóa hay các gốc tự do từ hạt bụi mịn có kích thước <2.5 micromet, loại khí độc như NOx sẽ dẫn đến thâm sạm xảy ra và đẩy nhanh quá trình lão hóa.
- Thay đổi nội tiết tố: tăng sản xuất hormone (nội tiết tố) thúc đẩy quá trình sản xuất sắc tố melanin (thường gặp nhiều ở phụ nữ mang thai).
- Một số loại thuốc: thuốc chống động kinh; thuốc tránh thai đường uống; các loại thuốc làm cho da nhạy cảm hơn với ánh sáng mặt trời.
- Thói quen chăm sóc da: Chăm sóc da sai cách đặc biệt không bôi kem chống nắng và sử dụng các hoạt chất chống oxy hóa, điều trị tăng sắc tố trong thời gian dài sẽ làm cho da xuất hiện các đốm nâu, thâm sạm do tiếp xúc với ánh mặt trời.
Để có thể triệt để điều trị nám và các vấn đề tăng tố, chúng ta cần phải hiểu rõ cơ chế của của quá trình tạo hắc tố Melanin [1]:
Giai đoạn 1: Các tác nhân bên ngoài (thường là tia UV) kích thích sản xuất Tyrosinase – đây là một loại enzyme kích hoạt Melanocytes (tế bào hắc tố) sản sinh ra Melanin (hạt sắc tố).
Giai đoạn 2: Tyrosinase kích hoạt Melanocytes.
Giai đoạn 3: Các tế bào hắc tố sản xuất Melanin và đưa chúng vào bào quan Melanosome để vận chuyển lên các tế bào sừng.
Giai đoạn 4: Melanin được phân bố và giải phóng tại các tế bào sừng, gây nên tình trạng tế bào đó tối/ sậm màu hơn (hay còn gọi là sạm nám).
Để phác đồ ngăn chặn thâm nám được phát huy hiệu quả, chúng ta cần phải can thiệp vào cả 4 giai đoạn của quá trình sắc tố da, nếu chỉ can thiệp vào một giai đoạn sẽ không đạt được hiệu quả tối ưu và kéo dài thời gian điều trị.
Sơ lược về điều trị nám
Dựa trên nền tảng khoa học về da, để giảm nám hiệu quả cần áp dụng các phương pháp điều trị và các hoạt chất một cách toàn diện vào cùng lúc 3 giai đoạn: đào thải melanin, ngăn ngừa tổng hợp melanin, nuôi dưỡng sức khỏe làn da.
Giai đoạn 1
Để trung hòa các gốc tự do, cần sử dụng các hoạt chất chống oxy hóa mạnh giúp bảo vệ làn da khỏi tác nhân gây hại. Những hoạt chất chống oxy hóa mạnh mẽ đường bôi như Vitamin C, Arbutin, Cysteamine và hay Pycnogenol đường uống, giúp tăng hiệu quả bảo vệ tế bào trước các tác nhân kích thích, ngăn chặn chuỗi oxy hóa biến đổi tyrosinase thành melanin, hỗ trợ chống nắng giảm đỏ và làm chậm quá trình lão hóa của làn da.
Giai đoạn 2
Đây là giai đoạn được các nhà khoa học đào sâu nghiên cứu rất kỹ về các hoạt chất có khả năng ức chế phiên mã Tyrosine/ ức chế Tyrosinase. Hai hoạt chất được xem là thế hệ mới trong điều trị nám an toàn và hiệu quả lâu dài đó là Cysteamine và Tranexamic Acid, với cơ chế trực tiếp tác động vào enzyme Tyrosine, ngăn chặn từ gốc quá trình hình thành hắc tố.
Giai đoạn 3
Ức chế sự vận chuyển của túi Melanosomes giúp cắt đứt quá trình vận chuyển Melanin lên bề mặt da, có thể kể đến như hoạt chất Linoleic Acid và Niacinamide. Thông qua việc ức chế không cho melanin di chuyển và xuất hiện trên bề mặt da, Niacinamide phù hợp với những trường hợp nám nhẹ tới trung bình hoặc tăng sắc tố trên da.
Giai đoạn 4
Khi Melanin đã giải phóng vào tế bào sừng khiến bề mặt da “nhuộm” những vết tăng sắc tố, giải pháp đó chính là thay mới các lá sừng nhằm loại bỏ hoàn toàn lá sừng đã bị nhuộm màu bởi Melanin. Những hoạt chất rất phổ biến giúp tẩy tế bào chết bề mặt như AHA (Glycolic acid, Lactic acid,…), BHA (Salicylic acid) hay PHA (Gluconolactone acid).
Bảng 1: Các phương pháp giảm sắc tố khác nhau.
Cơ chế hoạt động | Hoạt chất |
| Ức chế phiên mã Tyrosine | Tretinoin, glucosamine, retinol, retinaldehyde, N-acetyl glucosamine |
| Ức chế Tyrosine | Hydroquinone, Cysteamine, mequinol, arbutin, azelaic acid, kojic acid, ellagic acid, resveratrol, oxyresveratrol, Tranexamic Acid |
| Tăng tốc độ tái tạo biểu bì | Vitamin C, vitamin E, thioctic acid, retinoids, lactic acid, glycolic acid, salicylic acid, liquiritin |
| Ức chế men chuyển melanosome | Linoleic acid, Cysteamine |
| Kháng viêm | Niacinamide, Tranexamic Acid |
| Loại bỏ các gốc tự do | Steroids, glycyrrhetinic acid, Pycnogenol, Cysteamine |
| Ức chế Plasmin, gián tiếp ức chế Tyrosine | Tranexamic Acid |
CÁC HOẠT CHẤT ĐIỀU TRỊ NÁM THƯỜNG GẶP
Hydroquinone
Hydroquinone (HQ) là hoạt chất có khả năng ức chế hoàn toàn Tyrosinase chuyển đổi thành Melanin. Nó cũng ức chế tổng hợp RNA, DNA và có thể thay đổi sự hình thành melanosome, do đó tác động lên tế bào hắc tố một cách có chọn lọc. Những hoạt động này ngăn chặn quá trình trao đổi chất của melanocyte, làm giảm dần sự sản xuất sắc tố melanin trên da.
Các triệu chứng của sắc tố thường được cải thiện sau từ 4 đến 6 tuần khi điều trị bằng hydroquinone. Trong nám da, mức giảm trung bình của MASI sửa đổi (mMASI) khi điều trị bằng kem chống nắng phổ rộng và HQ 4% tại chỗ dự kiến là 30–40% sau 8 tuần và 45–55% sau 16 tuần [2].
Tuy nhiên, xuất hiện nhiều tác dụng phụ của Hydroquinone khi sử dụng một thời gian dài liên tục, vậy nên có rất nhiều tranh cãi ở Nhật Bản, Châu u và gần đây nhất là Hoa Kỳ đặt câu hỏi về sự an toàn của chất này khi dùng trong mỹ phẩm.
Cysteamine
Cysteamine là một chất chống oxy hóa tự nhiên có khả năng ức chế sự tổng hợp Melanin và Peroxidase bằng cách tác động lên nhóm thiol (-SH) trong cấu trúc của các enzyme này. Cụ thể:
- Quá trình này làm giảm khả năng Tyrosinase thực hiện bước chuyển đổi tyrosine thành DOPA, từ đó làm giảm sản xuất melanin trong da.
- Đồng thời ức chế Peroxidase: Điều này giúp giảm sự oxi hóa trong da, duy trì làn da khỏe mạnh, giảm thiểu sự hình thành các dấu hiệu lão hóa và sắc tố da.
Theo Bác sĩ Jaimie DeRosa, MD [4]: Cysteamine phù hợp cho những người có tình trạng da bao gồm tăng sắc tố, tàn nhang, tăng sắc tố sau viêm (PIH) và nám, mà muốn tránh hydroquinone.
Cysteamine là một chất chống oxy hóa tự nhiên được tìm thấy trên các tế bào cơ thể người, làm giảm sản xuất melanin một cách rõ rệt nhưng vẫn đảm bảo sự an toàn gần như tuyệt đối vì không tẩy trắng mà chỉ loại bỏ lượng melanin dư thừa gây tăng sắc tố [4].
Tranexamic Acid
Tranexamic acid có thể cầm máu bằng cách ngăn chặn sự hình thành plasmin, một loại enzyme nhỏ có khả năng làm tan cục máu đông. Tranexamic acid hoạt động trên sắc tố theo cách tương tự – bằng cách liên kết các chất trung gian gây viêm, tranexamic acid ngăn chặn sự phát triển của quá trình viêm và ngăn ngừa các hạt sắc tố hình thành. Từ đó quá trình viêm bị ức chế, melanocytes sẽ dịu lại và ngừng sản xuất melanin không cần thiết, da sáng lên và phát triển ra.
Tranexamic acid hoàn toàn lành tính và không gây kích ứng ngay cả da mẫn cảm. Nó cũng làm giảm độ nhạy cảm của da với tia cực tím, điều đó có nghĩa tranexamic acid có thể được sử dụng để điều trị sắc tố ngay cả trong mùa hè mà không gây nhạy cảm.
Nghiên cứu này đã so sánh hiệu quả của 5% Tranexamic Acid dưới dạng bọc Liposome và 4% Hydroquinone. Kết quả cho thấy 5% Tranexamic Acid bọc Liposome có hiệu quả nhỉnh hơn, dù mức độ chênh lệch không có ý nghĩa thống kê, tuy nhiên có thể thấy, 5% Tranexamic Acid bọc Liposome có hiệu quả tương đương 4% Hydroquinone (theo kết luận của nghiên cứu).
Arbutin
Arbutin là dẫn xuất của Hydroquinone, tuy nhiên hoạt chất an toàn hơn nhiều so với Hydroquinone, nên có thể sử dụng mà không cần sự theo dõi của bác sĩ, đồng thời cũng không có mùi khó chịu hoặc tác dụng phụ như Hydroquinone.
- Arbutin có ba đặc tính chính: tác dụng làm trắng, chống lão hóa và có vai trò như một bộ lọc tia UVB/UVC.
- Arbutin bảo vệ da chống lại các tổn thương do các gốc tự do gây ra; ức chế sự hình thành sắc tố melanin bằng cách ức chế hoạt động của tyrosinase [6] .
- Arbutin cũng được sử dụng để điều trị viêm da dị ứng, làm trắng da, chống các đốm sắc tố và tàn nhang, chữa cháy nắng và để điều chỉnh và giảm sự hình thành hắc sắc tố [7].
Retinol/Tretinoin
Retinol kích thích sản sinh các tế bào da mới và làm tăng tốc độ các tế bào này di chuyển lên bề mặt da để đào thải – hay còn gọi là kích thích quá trình thay mới tế bào (cell turnover).
Retinoids sẽ có tác dụng làm tái tạo lớp sừng, giúp tăng sinh collagen và khiến cho da có độ đàn hồi tốt hơn. Đồng thời, Retinoids cũng giúp thay đổi lớp sừng đã bị nhuộm màu Melanin, là lựa chọn phù hợp để hợp đa hoạt chất để hỗ trợ nám da là điều cần thiết trong quá trình này.
Kojic acid
Kojic acid là một chất ức chế tyrosinase có nguồn gốc từ các loài nấm và được sử dụng rộng rãi ở Châu Á với nồng độ từ 1 đến 4%. Hoạt chất này hoạt động bằng cách ức chế tyrosine, từ đó làm tăng đáng kể thực bào các bạch cầu trung tính, ngăn chặn sản xuất melanin.
- Về hiệu quả, các thử nghiệm [8] đã chỉ ra rằng chế phẩm dựa trên hydroquinone 4% hiệu quả gấp 5 lần so với chế phẩm kết hợp axit kojic (0,75%) và vitamin C (2,5%).
Ascorbic acid và các dẫn xuất
Vitamin C (dạng L-Ascorbic acid) là một hoạt chất chống oxy hóa mạnh, chúng có tác dụng làm sáng da và bảo vệ khỏi tác hại từ tia UV gây ra. Với tính khử giúp ngăn chặn chuỗi oxy hóa biến đổi tyrosinase thành melanin. Mặc dù kém hiệu quả hơn hydroquinone, nhưng axit ascorbic không có nhiều tác dụng phụ. Hoạt chất này thường được sử dụng ở nồng độ từ 4% đến 20%.
- Ngoài ra, vitamin C hỗ trợ làm giảm ban đỏ và cháy nắng ngay cả khi thoa sau khi ra nắng. Điều trị với 10% Vitamin C tại chỗ làm giảm số lượng “tế bào bị cháy nắng” bất thường từ 40–60% và giảm tác hại của tia UV lên DNA tới 62%. [9]
Niacinamide
Các nghiên cứu gần đây đã chứng minh rằng niacinamide có tác dụng làm sáng da đáng kể thông qua việc ức chế chuyển melanosome từ tế bào hắc tố sang tế bào sừng [10], nói cách khác, Niacinamide ức chế không cho melanin di chuyển và xuất hiện trên bề mặt da.
- 4% Niacinamide có tác dụng điều trị nám kém hơn Hydroquinone một chút, được thử nghiệm với 27 người tham gia trong 8 tuần. Kết quả đó là ở nhóm Niacinamide thì có tới 44% bệnh nhân đã thấy sự cải thiện; còn ở nhóm Hydroquinone thì có tới 55% bệnh nhân thấy sự cải thiện.
Bạn hãy xem tiếp phần 2 để tìm hiểu thêm về phương pháp kết hợp với các hoạt chất điều trị nám cũng như những yếu tố hàng đầu cần quan tâm khi điều trị nám nhé !
